Minimalizowanie ryzyka związanego z zabiegami estetologii medycznej

Współcześnie ogromną wagę przywiązuje się do wyglądu zewnętrznego, stawia się go niemalże na równi z duchowością człowieka. Osobowość człowieka przejawia się często w jego zewnętrznym imagu. W dzisiejszych czasach w upiększaniu ciała wykorzystywane są bardziej różnorodne i inwazyjne metody – poczynając od makijażu, poprzez tatuaż, body piercing, ćwiczenia fizyczne (kulturystyka, fitness), medyczne zabiegi estetyzujące, a kończąc na operacjach plastycznych. Szczególnie wzrasta zainteresowanie estetologią medyczną, która obejmuje poddziedziny medyczne zajmujące się poprawą atrakcyjności fizycznej pacjentów, jak dermatologia estetyczna, chirurgia estetyczna, stomatologia estetyczna, ginekologia estetyczna czy medycyna estetyczna. Zaobserwować można szybki rozwój technik stosowanych w tej dziedzinie i pojawianie się na rynku coraz to nowszych substancji do zmniejszania oznak starzenia się skóry czy estetyzowania wyglądu. Powiększa się zaplecze gabinetów i klinik, w których można na różne sposoby zmienić i uatrakcyjnić wygląd własnego ciała. Wielu praktykujących lekarzy, ale także teoretyków i badaczy uważa, że medyczne zabiegi upiększające są bezpieczne, a korzyści przewyższają ryzyko. Ponadto korzyści wynikające z zabiegów estetycznych sięgają dużo dalej, poza poprawę wyglądu. W wielu badaniach wykazano, że wzrost atrakcyjności jest związany z wzrostem odsetka zatrudnienia i awansów, wyższym średnim dochodem i lepszą pozycją społeczną oraz zwiększonym poczuciem pewności siebie i komfortem psychicznym. Z tego względu poprawa wyglądu może skutkować poprawą jakości życia.

Jednakże działanie każdego zabiegu upiększającego wiąże się także z ryzykiem wystąpienia pewnych komplikacji. Bardziej agresywne, głębsze techniki cechują się zwiększonym ryzykiem. Podobnie - im bardziej agresywna substancja została użyta w zabiegu, tym większa możliwość popełnienia błędu i wywołania działań niepożądanych. Dlatego przed rozpoczęciem każdej medycznej procedury upiększającej potencjalne zagrożenia powinny być ocenione w porównaniu z możliwymi korzyściami w celu maksymalizacji pożądanych estetycznych efektów terapii.

Poddanie się tego typu zabiegom powinno stanowić przemyślaną decyzję a wykonujący je specjaliści powinni znać motywy, którymi kierują się pacjenci. Komplikacje możliwe są po wszystkich zabiegach estetycznych i są bardzo podobne. Zalicza się do nich miejscowe i uogólnione infekcje, kontaktowe zapalenie skóry, reakcje na ciało obce. Możliwe powikłania zależą od warunków, w jakich przeprowadzono zabieg, od użytych materiałów, od tego, jaką część ciała poddano zabiegowi, przestrzegania zasad higieny oraz wiedzy i doświadczenia osoby wykonującej zabieg. Wszyscy zainteresowani metodami upiększania ciała powinni rozważyć medyczne, estetyczne, psychospołeczne i finansowe względy ich praktykowania. Ogromne znaczenie ma również znajomość ryzyka wystąpienia wszelkich możliwych powikłań i sposobów minimalizowania tego ryzyka.

Minimalizowanie ryzyka związanego z medycznymi zabiegami upiększającymi można osiągnąć za pomocą następujących czynników:

• szczegółowej oceny osoby poddającej się zabiegowi,
• rzeczowego informowania osoby poddającej się zabiegowi o postawionej diagnozie i specyfice wybranego zabiegu,
• edukowania osoby poddającej się zabiegowi o ryzyku związanym z zabiegiem,
• odpowiedniego szkolenia osób przeprowadzających zabiegi.

Chociaż działania niepożądane i powikłania są nieodłączne przy każdym świadczeniu o charakterze medycznym, to właściwa ocena pacjentów oraz ich edukacja są w stanie zminimalizować to ryzyko i zapewniają uzyskanie optymalnych wyników zarówno dla lekarzy, jaki dla pacjentów. Kluczowa dla uniknięcia ryzyka związanego z zabiegiem upiększającym jest wstępna konsultacja, która jest momentem nawiązania współpracy między lekarzem a pacjentem i czasem na wymianę informacji. Podczas wizyty wstępnej dokonywana jest ocena pacjenta, omawiana jest diagnoza, ryzyko i korzyści wybranego zabiegu oraz jego koszty.
 

Ocena pacjenta

Ocena pacjenta przed medycznym zabiegiem estetycznym jest decydującym czynnikiem selekcji i sposobu postępowania. Obejmuje ona:

• określenie i zrozumienie oczekiwań pacjenta dotyczących możliwości poprawy estetyki wyglądu, które gotów jest zaakceptować,
• przeprowadzenie dokładnego wywiadu medycznego dotyczący chorób mogących mieć wpływ na możliwość wystąpienia powikłań,
• przeprowadzenie dokładnego wywiadu psychospołecznego, w tym wykluczenie dysmorfofobii oraz określenie indywidualnego i społecznego pojmowania piękna przez pacjenta,
• szczegółowe badanie fizykalne, szczególnie okolicy, w obrębie której ma zostać przeprowadzony zabieg, w tym ocena typu i cech starzenia się skóry a także stanu pacjenta po wcześniejszych zabiegach upiększających,
• • skierowanie na badania laboratoryjne lub testy skórne, gdy jest to wskazane.

Diagnoza, omówienie sposobów postępowania oraz edukowanie o ryzyku

Ocena pacjenta stanowi punkt wyjścia do wyboru najlepszej możliwej metody zabiegowej. Warunkiem zadowolenia pacjenta oraz uzyskania dobrych rezultatów zabiegu upiększającego jest dokładne omówienie spodziewanych wyników i potencjalnych powikłań. Nadmierne oczekiwania pacjenta co do efektów, a także wygórowane obietnice składane przez lekarza mogą powodować niezadowolenie osoby poddającej się zabiegowi. Pacjent musi zrozumieć, że dana metoda może dać gorsze rezultaty w porównaniu z uśrednionym wynikiem zabiegu, powinien wiedzieć o wszystkich przejściowych działaniach ubocznych, ale także krótko- i długoterminowych działaniach niepożądanych. Lekarz jest zobowiązany nie tylko informować o nieodłącznym ryzyku zabiegu, a także o ryzyku wystąpienia najpoważniejszych powikłań oraz czynnikach wpływających na to ryzyko a także przygotować pacjenta na trudne okresy po zabiegu. Pacjenci powinni również wiedzieć, jakie leki będą stosowane lub których zastosowanie może być konieczne, oraz że wraz ze wzrostem inwazyjności zabiegu wzrasta jego ryzyko. Ponieważ wiele zabiegów estetycznych nie zapewnia trwałego efektu, należy zapoznać pacjenta ze standardowym czasem utrzymywania się go i koniecznością powtarzania procedury. Pacjent powinien mieć też świadomość czy jakikolwiek aspekt wywiadu lub badania fizykalnego sugeruje możliwość wystąpienia zwiększonego ryzyka bądź dodatkowych korzyści. Informacje te powinny być jasne i przystępne. Przekazywana przez lekarza informacja musi być zrozumiała dla pacjenta, dostosowana do jego wieku, wykształcenia i możliwości poznawczych, musi być każdorazowo zindywidualizowana i dostosowana do potrzeb pacjenta. Często pomocne w edukacji pacjentów są broszury informacyjne, które umożliwiają przeanalizowanie w domu informacji uzyskanych podczas konsultacji.
 

Dokumentacja fotograficzna

Fotografowanie pacjenta jest jednym z ważniejszych elementów prowadzenia dokumentacji medycznej w dziedzinach zajmujących się upiększaniem ciała. Fotografia jest dokumentem medyczno-prawnym, ale także pozwala na lepszą opiekę nad pacjentem. Bowiem śledzenie postępów leczenia (albo ich braku) za pomocą fotografii może stanowić bardziej obiektywny sposób niż tradycyjna dokumentacja medyczna tworzona odręcznie. Ocena leczenia może być obiektywna i nie pozostawiać miejsca na rozbieżności i niejasności opisu, co w oczywisty sposób redukuje ryzyko niezadowolenia z zabiegu.
 

Świadoma zgoda pacjenta

Niezmiernie ważnym elementem w przypadku wykonywania czynności o charakterze estetycznym i kosmetycznym jest uzyskanie świadomej zgody pacjenta i jest ona niezbędna zarówno z punktu widzenia estetycznego, jak wywiązania się przez lekarza z obowiązku prawnego. Dokument ten nie zwalnia lekarza z odpowiedzialności w przypadku wystąpienia niepożądanych następstw, lecz zabezpiecza go w przypadku pojawienia się nieprzewidzianych działań niepożądanych przy prawidłowo prowadzonym leczeniu. Świadczy o zrozumieniu przez pacjenta istoty i niedoskonałości zabiegu oraz stawianiu przez niego realistycznych oczekiwań. Świadoma zgoda pacjenta powinna zawierać diagnozę, rodzaj zabiegu i opis procedury zabiegowej oraz zasady pielęgnacji skóry przed i po zabiegu, korzyści oraz ryzyko płynące z zabiegu, możliwości alternatywnego leczenia, kluczowe elementy rozmowy z pacjentem podczas wizyty wstępnej.

Podsumowując, można wyodrębnić podstawowe zasady, których uświadomienie i stosowanie może minimalizować ryzyko wystąpienia niepożądanych efektów medyczno-estetycznych, psychosocjologicznych oraz finansowych po medycznym zabiegu upiększającym:

• nawet prawidłowo przeprowadzona konsultacja wstępna nie uchroni całkowicie przed ryzykiem wystąpienia niespodziewanych powikłań, konsultowane osoby odznaczają się różnym nieprzewidywalnym stopniem podatności na wystąpienie wszelkich typów powikłań,
• największe ryzyko wiąże się wystąpieniem dwóch rodzajów komplikacji: rozczarowaniem pacjenta uzyskanym efektem końcowym zabiegu oraz wystąpieniem nieprzewidzianych powikłań medycznych,
• wymienione powikłania często są wynikiem złej komunikacji lekarza z pacjentem lub brakiem dostatecznej wiedzy operatora na temat wskazań, ryzyka lub korzyści zabiegu a także brakiem odpowiedniego doświadczenia praktycznego,
• świadomość, że im bardziej inwazyjny zabieg, tym większe ryzyko wystąpienia poważnych powikłań powinna skłaniać do wybierania zabiegów o jak najmniejszym stopniu inwazyjności, na małych obszarach ciała, z zastosowaniem mniejszych dawek czy niższych stężeń produktów,
• dobrze zebrany wywiad, badanie fizykalne oraz przeprowadzone badania laboratoryjne w przypadku procedur medycznych wraz z dokładnym objaśnieniem podjętej decyzji wraz z oszacowaniem kosztów stanowią najważniejsze elementy udanych zabiegów upiększających,
• najważniejszym sojusznikiem w minimalizowaniu ryzyka wystąpienia powikłań jest dobrze poinformowany pacjent, który wie, co powinno się zdarzyć, co może się zdarzyć oraz jak odróżnić te dwie grupy zdarzeń.

Joanna Klonowska
Wydział Nauk o Zdrowiu
Wyższa Szkoła Inżynierii i Zdrowia
w Warszawie